Παρουσιάζουμε σε ευρεία περίληψη και αναλύουμε τα κυριότερα σημεία του Ισπανικού Βασιλικού Διατάγματος 760/31.8.2021 με θέμα «Έγκριση προτύπου ποιότητας των ελαιολάδων και πυρηνελαίων», για το οποίο το olivenews.gr σας είχε ήδη ενημερώσει
Σύμφωνα με την έγκυρη Olimerca, το νέο πρότυπο έχει 3 στόχους:
Α) Να προσδώσει μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία, ειδικά στο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, το οποίο αποτελεί ένα εμβληματικό προϊόν για τον αγροδιατροφικό τομέα της Ισπανίας και της Μεσογειακής Διατροφής.
Β) Να ικανοποιήσει το αίτημα του καταναλωτικού κοινού για μεγαλύτερη διαφάνεια
Γ) Να ικανοποιήσει ένα ιστορικό αίτημα του ισπανικού ελαιοκομικού τομέα, καθώς το προηγούμενο πρότυπο χρονολογείται από το 1983 (!).
Για αυτούς τους λόγους κρίθηκε απαραίτητη η προσαρμογή του προτύπου στην παρούσα κατάσταση του ελαιοκομικού τομέα, με βάση και την τεχνολογική πρόοδο που έχει επέλθει. Επιπρόσθετα, πρωταρχικής σημασίας για τους αρμόδιους φορείς αποτελεί ο διαχωρισμός των κανόνων για το ελαιόλαδο και το πυρηνέλαιο από τους κανόνες για τα υπόλοιπα φυτικά έλαια (σπορέλαια), με απώτερο σκοπό τη μεγαλύτερη αυτονομία του ελαιοκομικού τομέα. Ταυτόχρονα, επιδιώκεται να γίνει σαφής η διαφοροποίηση μεταξύ των προϊόντων του ίδιου του ελαιοκομικού τομέα.
Βασικές διατάξεις αποτελούν:
Α) Η ιχνηλασιμότητα
Εγκαθιδρύεται ή μάλλον ενισχύεται το υφιστάμενο σύστημα ιχνηλασιμότητας, το οποίο αφορά σε όλη την αλυσίδα αξίας (value chain) των ελαιολάδων και των πυρηνελαίων, δηλαδή:
– Τα σημεία που παραλαμβάνεται ο ελαιόκαρπος προκειμένου να προωθηθεί στα ελαιοτριβεία
– Τα ελαιοτριβεία, όχι μόνο τα κανονικά εργοστάσια, αλλά ακόμη και τις κινητές μονάδες
– Τις μονάδες τυποποίησης και συσκευασίας ελαιολάδων και πυρηνελαίων
– Τις ραφιναρίες ελαιολάδων και πυρηνελαίων
– Τα πυρηνελαιουργεία
– Τους αποθηκευτικούς/ δεξαμενικοί χώροι
– Όλους όσους διακινούν και εμπορεύονται «χύμα» ελαιόλαδο
– Τους τελικούς καταναλωτές
Για τους παραπάνω συμμετέχοντες στην αλυσίδα αξίας των ελαιολάδων και των πυρηνελαίων ισχύουν μια σειρά από υποχρεώσεις, μεταξύ άλλων:
– Τήρηση αρχείων, σε πραγματικό χρόνο, όλων των προϊόντων που βρίσκονται στις εγκαταστάσεις τους (ελαιολάδων, πυρηνελαίων, υποπροϊόντων, άλλων φυτικών ελαίων/ σπορελαίων)
– Καταγράφονται όλες οι παρτίδες, με τα πλήρη ποιοτικά τους χαρακτηριστικά, η προέλευσή τους (από πού και ποιόν αποκτήθηκαν) και ο προορισμός τους.
– Επίσης καταγράφονται λεπτομερώς όλες οι εργασίες που γίνονται εντός της μονάδας (παραλαβή, επεξεργασία, παράδοση προϊόντων)
– Πριν από κάθε μεταφορά «χύμα» ελαιολάδων και πυρηνελαίων θα πρέπει να ενημερώνεται το Σύστημα Ηλεκτρονικής Παρακολούθησης (ΣΗΠ) που θα διαχειρίζεται το Υπουργείο. Σε περίπτωση εισαγωγής ελαιολάδων, ο εισαγωγέας θα πρέπει να έχει ενημερώσει το ΣΗΠ πριν το προϊόν μπει στη χώρα. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να αναγράφεται, μεταξύ άλλων και ο τελικός προορισμός, καθώς και να διαθέτει πιστοποιητικό ποιότητας του ελαιολάδου που μεταφέρει.
– Κάθε παρτίδα ελαιολάδου ή πυρηνελαίου που διακινείται θα πρέπει να συνοδεύεται από ένα Δελτίο Ταυτότητας με πλήρη στοιχεία, όπως π.χ. τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, η προέλευση, ο ιδιοκτήτης του εμπορεύματος και ο προορισμός.
Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι ήδη η Ισπανία αποτελεί τη μόνη χώρα στον κόσμο που εφαρμόζει ένα τέτοιο σύστημα με τόση πιστότητα και τώρα αυτό θα τελειοποιηθεί ακόμη περισσότερο.
– Τα ελαιοτριβεία, οι ραφιναρίες και τα πυρηνελαιουργεία είναι υποχρεωμένα να ενημερώνουν το ΣΗΠ για την είσοδο – επεξεργασία – έξοδο ελαιολάδων ή πυρηνελαίων στις εγκαταστάσεις τους. Ακόμη, είναι υποχρεωμένα για μια αντίστοιχη ετήσια απογραφή όλων των κινήσεων ανά κατηγορία προϊόντος. Επίσης, οφείλουν να κατατάσσουν το ελαιόλαδο που παράγουν ανάλογα με την ποιότητά του.
– Το Υπουργείο Υγείας θα επεξεργαστεί και θα παραχωρήσει το ΣΗΠ στους ενδιαφερόμενους που μετέχουν στην αλυσίδα αξίας των ελαιολάδων και των πυρηνελαίων. Το πρόγραμμα θα ξεκινήσει από την 1η Οκτωβρίου, ενώ θα ακολουθήσει μεταβατική περίοδος για την εγκατάσταση από τους εμπλεκόμενους φορείς. Περαιτέρω χρόνος θα δοθεί στην εταιρείες που είναι υπό ίδρυση.
Αναμφίβολα, όλες οι παραπάνω διεργασίες θα εφαρμόζονται σε παράλληλη συμμόρφωση με τους κανόνες της Ε.Ε.. Ακόμη, η σύνδεση με την Κυκλική Οικονομία και η μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος του κλάδου της ελαιοκομίας, μέσω της μείωσης αποβλήτων, κυρίως, αποτελεί προτεραιότητα για το Υπουργείο.
Όσον αφορά τα καταστήματα λιανικής, τις αποθήκες και τους διανομείς αυτών, για τους οποίους δημιουργείται η Ευρωπαϊκή Αρχή Διατροφικής Ασφάλειας (η οποία θα τους ελέγχει), δεν είναι αναγκαίο να υπάρξει η εγκατάσταση του ΣΗΠ, με σκοπό να αποφορτιστούν από περιττά διοικητικά βάρη και υποχρεώσεις, μιας και δεν σχετίζονται άμεσα με τον κλάδο της ελαιοκομίας.
Β) Υποχρεώσεις των τυποποιητών
Οι επιχειρήσεις συσκευασίας/ τυποποίησης υποχρεούνται να τηρούν όλους τους κανόνες καλής βιομηχανικής πρακτικής. Το προϊόν θα πρέπει να συμμορφώνεται με όλους τους κανόνες ασφάλειας και υγιεινής, να είναι σφραγισμένο σε συσκευασίες έως και 5 λίτρων για τους καταναλωτές, ενώ προβλέπεται ειδική εξαίρεση για την προμήθεια επιχειρήσεων μαζικής προετοιμασίας γευμάτων όπως επίσης σχολείων και νοσοκομείων κ.λπ., για τις οποίες επιτρέπονται οι συσκευασίες έως και 50 λίτρων.
Παράλληλα, επιβεβαιώνεται η αυστηρή εφαρμογή στους χώρους μαζικής εστίασης, εστιατόρια, ξενοδοχεία, καφέ (Ho.Re.Ca), της υποχρεωτικής προσφοράς πάνω σε κάθε τραπέζι μικρών σφραγισμένων φιαλιδίων ελαιολάδου, κάτι που πρώτη η Ισπανία νομοθέτησε και εφάρμοσε.
Σύμφωνα και με τους κανονισμούς της Ε.Ε., οι περιέκτες οφείλουν να είναι καθαροί και να αποτρέπονται οι οξειδώσεις αυτών, ενώ τονίζεται η ανάγκη να μην μπορεί να παραβιαστεί το σύστημα σφράγισης της φιάλης, προκειμένου να διασφαλίζεται η ποιότητα του περιεχομένου.
Γ) Απαγορεύσεις
– Απαγορεύεται η παραγωγή για εσωτερική κατανάλωση μιγμάτων ελαιολάδων ελαιολάδων και πυρηνελαίων με άλλα φυτικά έλαια (σπορέλαια)
– Απαγορεύεται η ονομασία «παρθένο» και «έξτρα παρθένο» σε τρόφιμα με ελαιώδη υφή (σάλτσες, condiments), τα οποία μπορούν να παραπλανήσουν τους καταναλωτές
– Δεν θα μπορούν να πωλούνται με σήμανση σαν παρθένα ελαιόλαδα ενώ το περιεχόμενό τους είχε ταξινομηθεί σε κατώτερη κατηγορία, ενώ αντίστοιχα όταν αναμειγνύονται παρθένα ελαιόλαδα η κατάταξη και η σήμανση θα πρέπει να γίνεται με βάση το κατώτερης κατηγορίας από αυτά που αναμειγνύονται.
– Η απόσμηση και η ύπαρξη σχετικού μηχανολογικού εξοπλισμού σε ελαιοτριβεία, δεξαμενικές αποθήκες και τυποποιητήρια δεν θα επιτρέπεται.
– Επίσης απαγορεύεται η πρακτική της εστεροποίησης ή οποιασδήποτε ανάλογης που ενδέχεται να μεταβάλει τη δομή των γλυκεριδίων
– Επιπρόσθετα, δεν θα είναι εφικτό να παραλαμβάνουν ή να επεξεργάζονται τα ελαιοτριβεία, ελαιοπυρήνα από άλλα ελαιοτριβεία
– Με εξαίρεση τα ελαιοτριβεία, σε όλες τις άλλες μονάδες, θα πρέπει η αποθήκευση και η μεταφορά να γίνεται με πλήρη κατάλληλη σήμανση.
Δ) Έλεγχοι και Κυρώσεις
– Οι αρμόδιοι φορείς θα πρέπει να ελέγχουν τη συμμόρφωση με τους κανόνες τουλάχιστον ανά παρτίδα των χιλίων τόνων
– Ειδικοί έλεγχοι θα διεξάγονται για την τήρηση της ιχνηλασιμότητας σε ελαιοτριβεία, ραφιναρίες, πυρηνελαιουργεία
– Το Υπουργείο Γεωργίας θα συγκεντρώνει όλες τις επιμέρους πληροφορίες και θα συντάσσει μια ετήσια ολοκληρωμένη έκθεση. Όσοι εμπλεκόμενοι στην αλυσίδα αξίας επιδεικνύουν συμμόρφωση με τον κώδικα ορθής πρακτικής θα παρουσιάζονται στην ετήσια αυτή έκθεση του Υπουργείου, με όσα οφέλη μπορεί να αποφέρει για τους ίδιους αυτό.
– Οι ποινές που θα επιβάλλονται θα είναι αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές
Ε) Προώθηση του Εξαιρετικού Παρθένου Ελαιολάδου
Τα αρμόδια Υπουργεία Γεωργίας και Καταναλωτή, μαζί με τις αντιπροσωπευτικές επαγγελματικές οργανώσεις του τομέα θα επεξεργαστούν και θα συμφωνήσουν σε έναν κώδικα καλών πρακτικών, πριν την 1/10/2022, ώστε να βελτιωθεί η εικόνα του Έξτρα Παρθένου Ελαιολάδου στους καταναλωτές.
Σε αυτό το πλαίσιο όσοι εμπλέκονται στην παραγωγή, αλλά κυρίως στη μεταφορά και την αποθήκευσή του, επιβάλλεται να το προστατεύουν από συνθήκες που ενδέχεται να μεταβάλουν τα χαρακτηριστικά του.
Καταληκτικά, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην πλήρη διαφοροποίηση του Εξαιρετικού Παρθένου Ελαιολάδου από τα υπόλοιπα, κάτι το οποίο μπορεί να επιτευχθεί, σύμφωνα με το Υπουργείο, μέσα από τη δημιουργία επώνυμων συσκευασιών με χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν από τις αντίστοιχες των υπόλοιπων ελαιολάδων.
Ανάλυση και Συμπεράσματα
Διαβάζοντας τα παραπάνω ίσως κάποιοι σκεφτούν «έ, και τί έγινε, δεν πρόκειται για τίποτα πολύ σημαντικές αποφάσεις αλλαγών». Ο λόγος που προχτές αξιολόγησα το εν λόγω Βασιλικό Διάταγμα σημειώνοντας πως αν η Ισπανία είχε ξεφύγει 10 έτη φωτός από τις υπόλοιπες ελαιοπαραγωγές χώρες, τώρα, μετά την εφαρμογή αυτού του προτύπου η απόσταση θα μεγαλώσει στα 20 και παραπάνω έτη φωτός, βρίσκεται σε αυτό το φαινομενικά παράδοξο «και τί έγινε;».
Πράγματι, ένα ανάλογο σύστημα περιφρούρησης της ποιότητας και ιχνηλασιμότητας υπάρχει από την ισπανική νομοθεσία ήδη από το 1983, πριν καν η Ισπανία ενταχθεί στην Ε.Ε.. Το συγκεκριμένο το αναλύει και το περιγράφει πολύ καλά η κ. Δήμητρα Αλιέως στις σελίδες 596-608 της Εγκυκλοπαίδειας Ελαιοκομίας – Το ελαιόλαδο.
Το σύστημα αυτό αποτελεί ένα από τα μέσα που έδωσαν την τεράστια ώθηση στο ισπανικό ελαιόλαδο να κατακτήσει τα τελευταία χρόνια την παγκόσμια ηγεμονία. Και τώρα έρχεται η ίδια, με δική της βούληση και μάλιστα υπό την πίεση και την απαίτηση των ίδιων των φορέων του κλάδου – αντιπροσωπευτικών και πανίσχυρων συνεταιρισμών/ κοοπερατίβων, ελαιοτριβέων, πυρηνελαιουργών, τυποποιητών- να βελτιώσει και να εκσυγχρονίσει το εν λόγω πρότυπο.
Αρκεί να σκεφτούμε πως ούτε η Ιταλία διαθέτει κάτι ανάλογο, αν και δείχνει πως έστω και με μεγάλη καθυστέρηση δεκαετιών συνειδητοποιεί την ανάγκη οργάνωσης της ελαιοκομίας της.
Ίσως η Πορτογαλία, ακόμα και η Τυνησία λόγω νοοτροπίας και ύπαρξης ανάλογων κρατικών δομών, θα μπορούσαν να υιοθετήσουν κάτι ανάλογο στο ορατό προσεχές μέλλον.
Δυστυχώς η χώρα μας, όπου δεν γνωρίζουμε πόσους χιλιάδες τόνους παράγουμε, ούτε πόσους καταναλώνουμε, τους περισσότερους σε ανώνυμα 16κιλα δοχεία, τους γνωστούς «τενεκέδες» -ας μην μιλήσουμε για την αντιπροσωπευτικότητα των δι(επαγγελματικών) της οργανώσεων- δεν διαθέτει ούτε τις στοιχειώδεις υποδομές για την εφαρμογή του. Ακόμη και αν είχαμε ένα Υπουργείο πανίσχυρο και αποφασισμένο, ακόμη και αν αντιγράφαμε το ισπανικό πρότυπο και θέλαμε να το εφαρμόσουμε στην πράξη, θα ήταν αδύνατον. Πώς να χτίσεις ένα ολόκληρο κτήριο χωρίς να υπάρχει ούτε το έδαφος να πατήσεις;
